Haico Kok, een van onze leden kwam met zijn eigen gebouwde luidsprekerproject. Het is een wereldwijd roemrucht systeem, ontworpen door niemand minder dan Seigfried Linkwitz. Deze heer heeft samen met dhr. Russ Riley een nieuw type crossover filter ontworpen wat in heel veel hedendaagse luidspreker ontwerpen is terug te vinden. Het luidsprekerontwerp heet de Linkwitz Orion.



Siegfried Linkwitz , de geestelijk vader van de Orion luidsprekers, schrijft op zijn website het volgende:
It is possible to reproduce a stereo recording in an ordinary living room such that listeners have the illusion that the two loudspeakers have disappeared. When they close their eyes, they can easily imagine to be present at the recording space, as they listen to the phantom audio scene in front of them.
The vast majority of loudspeakers that have been sold – the typical box speakers – can only produce this effect to a limited degree because of a fundamental limitation: they radiate sound into the room with different intensity at different frequencies and angles, though they measure flat on axis. Consequently the many reflections from room surfaces are sonically colored in a way that is characteristic for box loudspeakers. We always recognize the sound as coming from a box rather than being live. It is the generic loudspeaker sound.
Siegfried Linkwitz, August 2009

Dat is een mooie binnenkomer. De eerste alinea zou zo uit de glossy folder van een high-end luidspreker fabrikant kunnen komen. Maar in de tweede alinea wordt het gros van deze high-end luidsprekers direct naar de prullenbak verwezen! Al die ‘box speakers’ komen op een heel fundamentele manier tekort: het afstraal gedrag deugt niet. Kan dat waar zijn? Al die dure merken met klinkende namen deugen niet? Nou ja, geen mens luistert naar zijn luidsprekers achterstevoren: dat klinkt voor geen meter. En ja, dat geluid vanaf de achterkant komt via de reflectie aan de achterwand wel weer terug naar de luisterplek. Dus er zit wel wat in. Het directe geluid kan nog zo goed zijn, het indirecte geluid is ook van belang. En in een gemiddelde ruimte is op de luisterplek het indirecte geluid zelfs luider dan het directe geluid!
Toen Haico zo’n twee jaar geleden bij toeval op de Linkwitzlab website stuitte was zijn nieuwsgierigheid door deze tekst dan ook gewekt. En al verder struinend in zijn (zeer uitgebreide) website werd Haico alleen maar enthousiaster. (Haico is een fysicus, en Linkwitz’s website is een verademing vergeleken bij de tenenkrommende beweringen die je nogal vaak tegenkomt in het high-end wereldje). De Orions kun je kopen voor zo’n $14,750 per paar, excl. BTW en verzendkosten. Maar, en dat is het leuke, je kan ze ook zelf bouwen voor een fractie van die prijs. Haico besloot daarom de Linkwitz Orion speakers maar eens te gaan bouwen. Een email naar Siegfried en $300 lichter, kreeg hij enkele dagen later de bouwbeschrijving en 2 printplaten voor het filter in de post. Een klein jaar later waren de luidsprekers af.


Willen dipolen als de Orion tot hun recht komen, dan moeten ze kunnen ‘ademen’. Linkwitz zelf zegt dat vooral de afstand tot de achterwand minimaal 3-4 feet moet zijn. Dat is dus een dikke meter. Haico’s ervaring is dat een afstand van 1.5m eigenlijk nodig is (in mijn woonkamer). Maar eigenlijk is zijn woonkamer net te klein, en was eigenlijk heel erg benieuwd hoe de speakers in een grotere ruimte zoals in AOB’s ruimte in Oirschot zou klinken. Dus besloot hij maar eens demo te geven; twee vliegen in een klap!




De set waar we tijdens de demo naar geluisterd hebben, bestond uit: :
- Linkwitz Orion luidsprekers (3-weg, volledig dipool, met actief filter)
- Linkwitz Orion ASP (analoog sound processor), oftewel het ‘cross-over’ filter van de luidsprekers
- Rotel RMB-1048 8-kanaals eindversterker
- Rotel RCD- CD speler (met Tentlabs klok)
- Benchmark DAC1 HDR
- Logitech Squeezebox Touch als streaming device
- Laptop met squeezebox serve
Nog een kleine toelichting op de andere apparatuur: de Orions zijn een drieweg systeem, met actief filter. Elke unit (hoog, mid, laag) heeft dus zijn eigen eindversterker kanaal nodig. Vandaar de ROTEL 8-kanaals eindversterker. De CD speler heeft hij tijdens een workshop in het lab van Guido Tent voorzien van een Tentlabs klok. Voor iedereen die niet vies is van een soldeerbout maar net de ervaring mist om het helemaal zelf te doen een zeer aanbevelens-waardige workshop!


Tegenwoordig luistert Haico naar de meeste muziek via streaming. De Benchmark DAC1 HDR doet dan dienst als DAC, voorversterker (kanaalskeuze) en volumeregeling. Normaal gesproken staat Haico’s muziek op een NAS, maar voor de demo zette hij het op mijn laptop en gingen de bits en bytes via Wifi naar de Logitec Touch (de omzetting blijft de taak van de Benchmark).
Het moge duidelijk zijn dat de verwachtingen de aanwezige AOB-ers na deze technische uiteenzetting hoog gespannen waren. Hoe klinken de Linkwitz Orions? Nou, daar kunnen we kort en bondig over zijn: Het systeem klonk werkelijk als een klok! Tijdens de eerste vocale nummers van Eva Cassidy en de King’s Singers viel meteen de hoge definitie van de set op; stemmen werden met een groot oplossend vermogen en volstrekt natuurlijk timbre neergezet. Maar ook bij wat meer dynamische muziek van The Dire Straits viel alles prima op zijn plaats. De opname klonk dynamisch en muzikaal, met de vanzelfsprekende rust in de weergave die we kennen van vaak veel duurdere systemen. Alleen het hoog klonk naar mijn smaak net iets te terughoudend, waardoor sommige opnamen iets aan sprankeling misten. Verder viel op dat de Rotel versterker met 40W per kanaal over het algemeen voldoende controle over de speakers had en de ruimte goed gevuld werd. Bij het bombastische orkestwerk van Liadov’s Baba Yaga leek de begrenzing van de versterker toch wel in zicht: De laag was duidelijk minder strak gecontroleerd en het hele beeld liep wat dicht. Maar goed, we spelen dan ook op behoorlijk volume in een ruimte die vele malen groter is dat de gemiddelde huiskamer. Toch zou ik gezien de hoge kwaliteit van de weergevers deze wel eens willen horen op een echte topversterker.
Maar ja, gezien het feit dat je acht kanalen moet aansturen, moeten dat dan helaas wel vier high-end stereo eindtrappen worden…

Tijdens de demo werd nog veel meer verschillend materiaal via de Squeezebox en de Benchmark DAC gestreamd en eigenlijk klonk alles goed tot zeer goed. Dat is een sterk pluspunt voor de Linkwitz Orion: zelfs met electronica uit de betaalbare klasse wordt een weergave van behoorlijk hoog niveau bereikt, waarvoor sommige veel duurdere systemen zich niet voor zouden hoeven schamen. De luidsprekers hebben Haico uiteindelijk zo’n 3000 euro en 1 jaar bloed, zweet en tranen gekost.Ik ben wel een beetje perfectionistisch’ gaf hij zelf schoorvoetend toe. Nou, dat moge zo zijn, het resultaat is er dan ook naar: zijn Linkwitz Orion’s zien er subliem afgewerkt uit. Pure klasse! Met een hele overtuigende versie van ‘Rose in Spanish Harlem’ werd de demo voor de pauze afgesloten.
Na de pauze werd de muzikale reis voortgezet met door leden meegenomen cd’s. Dit staat altijd garant voor een bonte mengeling aan muziekstijlen. Hierbij werd de Rotel RCD1072 speler puur ingezet als loopwerk in combinatie met de Benchmark DAC. Haico had in het eerste deel van de demo de instelling van de tweeters wat teruggedraaid, omdat hij initieel de weergave wat aan de scherpe kant vond. Bij nader inzien vond ook hij dat er wel een fractie meer hoog in mocht en werd de instelling na de pauze met 1 db terug gecorrigeerd naar dezelfde instelling als in zijn thuissituatie. Hierdoor klonken de opnames over het algemeen net een tikkeltje frisser en levendiger. Een mooie Afrikaanse mannenstem van Richard Bona zorgde voor een muisstil publiek. Ook de instrumentele wereldmuziek van basvirtuoos Renaud Garcia Fons werd met veel detail weergegeven, zowel het geluid van de bassnaren zelf (geplukt en gestreken) als ook de typische rhytmische klopgeluiden op het hout van de bas, die Renaud Garcia Fons in zijn muziek verweeft. Daar waar goede opnames zeer fraai werden weergegeven, klonken minder geslaagde (maar soms muzikaal wel interessante) opnames ook echt heel vlak. Op zich een compliment, helaas de realiteit waar de meeste audiofielen mee te maken hebben.
Playlist:
- Eva Cassidy – Wayfaring stranger (Simply Eva)
- The King singers – Music when soft voices die (Romance du Soir))
- Uppsala chamber orchestra, Mägi – Adagio van Sjostakovitj (Sjostakovitj symphony no.15 op 141)(SCD 1148)
- Emilliana Torrini – Fishermans woman (Fishermans woman)(Rough Trade RTRADCD188)
- Dire Straits Your latest trick
- Liadov – Baba Yaga (Arabesque by Crystal cable)(CC200901)
- Bach Easter & Ascension Oratios (track1)
- Bach Easter & Ascension Oratios (track4)
- Cantate Domino _O Helga Natt
- Jane Monheit – There’s a small hotel (Home)
- Milos Karadaglic – Koyunbaba 1 (Mediteraneo)
- Handel harp concertos -(track5)
- Juliette Hurel – Debussy final (Impressions Francaises)
- Rebecca Pigeon – Spanish Harlem
- Shirley Horn – Beautiful love
na de pauze
- Jessye Norman Sir Alexander Gibson – Sweet little Jesus boy van Robert Macgimsey (Sacred songs)(Philips 400 019-2)
- Oslo philharmonic orchestra, Mariss Jansons -1812 festival overture op.49 van Tchaikovsky (The best classical album in the world …ever)(EMI 7243 8 64898 2 1)
- Richard Bona – Invocation, a prophecy (Reverence)(Colombia COL 504497 2)
- Renaud Garcia Fons – Palermo notturno (Solo, The Marcevol concert)(Enja ENJ-9581 2)
- Feist – Mushaboom (Let it die)
- Hooverphonic – Heart broken (With orchestra)
- Anouar Brahem – La chambre (Le voyage de Sahar)(ECM 1915 987 4651)
- Charly Antolini – Afrolini (Antolini)(Zounds 2710009053)
- Sara K & Chris Jones – All your love turned to passion (Live in concert)(Stockfisch SFR 357.6030.2)
- Al di Meola -Morocco (The rite of strings, Clarke, di Meola, Ponty)
- Lhasa – La Confession (The living road)

Al met al was ik danig onder de indruk van de Linkwitz Orion’s. Haico heeft het risico genomen om deze weergevers te gaan bouwen zonder ze op dat moment ooit gehoord te hebben. De speakers zien er magnifiek uit en klinken dienovereenkomstig, zelfs in deze set met betaalbare electronica. Leuk dat na Koen van Brero enkele maanden terug opnieuw een AOB-er met zijn ‘eigen’ weergevers een demo verzorgt. En opnieuw op een zodanig niveau, dat de meeste, toch redelijke verwende AOB-ers weer eens een avond echt hebben zitten genieten. Haico, complimenten voor je speakers en hartstikke bedankt voor een zeer goede demo!
Nog wat links:
- De website van Siegfried Linkwitz
- De commerciële aanbieder van de Orion speakers
- Het Orion forum
- Een lijst met reviews