Op de laatste avond van 2024 nemen Edwin en Jaap ons mee op een reis terug in de tijd.
Als opwarmer begint de avond met een quizvraag: “Wie is die man met de snor?” Het blijkt om de Deense ingenieur Valdemar Poulsen te gaan, verantwoordelijk voor de uitvinding van de telegrafoon en de eerste magnetische bandrecorder. De telegrafoon maakte zijn debuut op de wereldtentoonstelling in Parijs in 1900, waar de Oostenrijkse keizer Franz Joseph de eerste woorden insprak. Deze opname wordt beschouwd als een van de oudst bewaarde magnetische opnames. Poulsen kreeg voor zijn uitvinding de Grand Prix van Parijs.
Edwin neemt ons vervolgens mee door de evolutie van de bandrecorder, met bijzondere aandacht voor de Philips EL3530 uit 1952. Deze recorder was de eerste Nederlandse consumentenbandrecorder waarbij de luidspreker boven het loopwerk was gemonteerd. Jaap demonstreert het geluid van dit oude toestel met een moderne track van Fink. De opname klinkt zelfs op deze verouderde recorder verrassend goed. Om in de sfeer van de jaren ’50 te blijven, horen we ook nummers van Vera Lynn en Doris Day.
De reis gaat verder naar 1969, het jaar waarin Philips de PRO12 uitbracht. Deze semiprofessionele bandrecorder had drie motoren en drie koppen, en bood veel aansluitmogelijkheden en de optie om geluid te mengen. Jaap vertelt met veel enthousiasme over het mechanische ontwerp van dit model, dat duidelijk een van zijn favorieten is. Het nummer “Soulville” van Ben Webster wordt afgespeeld, en het toont de dynamiek van zijn saxofoon op een indrukwekkende manier. De andere instrumenten, zoals de piano en de staande bas, krijgen iets minder aandacht. Dit is een typische live-opname, waarbij Webster waarschijnlijk een eigen microfoon had. De opname klinkt puur en levensecht, zonder moderne studio-effecten. Ook een opname uit 1973 van Lou Reed wordt gedraaid, die wat minder open klinkt dan die van Ben Webster, maar nog steeds dynamisch is. Als contrast wordt een moderne opname uit 1996 van Dianne Reeves afgespeeld, gevolgd door “Gloria” van The Doors. Jim Morrison’s stem klinkt helder en natuurlijk, terwijl het Hammondorgel mooi uit het linker kanaal klinkt. De luchtige versie van een nummer van Paul Weller uit een 2-meter-sessie doet je bijna vergeten dat je naar een recorder uit 1969 aan het luisteren bent.
De laatste bandrecorder van de avond is de Revox A77mk4 uit 1975. Deze Zwitserse machine laat ons “Opportunity” van Joan Armatrading horen, een opname die beter in balans is dan die van de Philips uit Eindhoven, met een indrukwekkende controle over zowel de hoge als de lage tonen. Ook de dynamiek is uitstekend. Een live-uitvoering van moderne uptempo jazz van Scott Tinkler klinkt verrassend goed. Als afsluiting van de Revox draait Jaap een prachtig kwartet dat een stuk van Haydn uitvoert. De opname is zo goed dat het bijna onmerkbaar lijkt dat we naar apparatuur uit 1975 luisteren. Voordat we naar Edwin gaan, draait Jaap nog een fragment op de Philips EL3586, een draagbare 2-sporen bandrecorder voor opnames zowel binnen als buiten.
Edwin neemt ons daarna mee in de wereld van de cassettespelers. Hij laat ons zien hoe de cassette zich heeft ontwikkeld en evolueerde. De Philips EL3301, een compacte draagbare speler, was in Nederland erg populair. Dit apparaatje staat in schril contrast met de veel zwaardere en robuustere Nakamichi CR7 cassettedeck. Edwin draait “Queen Mary” van Francine Thirteen, een moderne opname die een breed stereobeeld en een goede plaatsing van de stemmen heeft. Het is indrukwekkend hoe goed dit klinkt, vooral gezien het feit dat het een opname is uit 1988, afkomstig van Spotify. Edwin laat ook opnames horen die hij van vinyl naar tape heeft overgezet, zoals “Oh Well” van Sara K en een oude live-opname van Pink Floyd, uit 2021 uitgebracht op 45-toeren dubbelelpee. Om deze opnames optimaal te laten klinken, experimenteert Edwin met zowel chroom- als metaalbanden. Het nummer “Bubbles” klinkt het beste op de metalen tape, die een iets scherpere opname levert dan de chroomband. De kanaalscheiding is misschien niet zo strak als bij digitale opnames, maar het cassettedeck maakt het een plezier om naar te luisteren. Een studio-opname van Dead Can Dance uit 2012 heeft een overwegend live-gevoel, en de Nakamichi legt de stemming van het nummer prachtig vast.
- Fink – Trouble’s What You’re In (Live from Union Chapel, London)
- Vera Lynn – We’ll Meet Again
- Doris Day with Frank DeVol & His Orchestra – Whatever Will Be, Will Be (Que Sera, Sera)
- The Ben Webster Quintet – Soulville
- Lou Reed – Caroline Says II;
- Dianne Reeves – Tenderly
- The Doors – Gloria (Live)
- Paul Weller – Above the Clouds (2 Meter Session)
- Joan Armatrading – Opportunity
- Scott Tinkler Trio – Mirror Mirror
- Buchberger Quartet; Haydn: String Quartets – Introduction. Maestoso ed Adagio, Op. 77, 103
- Francine Thirteen – Queen Mary
- Sara K. – Oh Well
- Pink Floyd – Comfortably Numb (Live at Knebworth 1990)
- Dead Can Dance – Children of the Sun
- Basilicakoor Tongeren – Avé Maria Bezongen Vanuit Slevrouwe
Als muzikale afsluiter trakteert Edwin ons op het indrukwekkende “Ave Maria”, een passend einde voor deze bijzondere avond vlak voor de kerst.
De passie en toewijding die Edwin en Jaap hebben voor oude bandrecorders en de geschiedenis van de techniek zijn bewonderenswaardig. Avond na avond mechanische overbrengingen smeren, elektrische componenten solderen, poetsen en experimenteren met deze machines heeft hen in staat gesteld om ons een unieke audiobeleving te bieden. Dankzij hun liefde voor de techniek zijn we terug in de tijd gereisd en hebben we kunnen genieten van de geluiden van vroeger. Bedankt voor deze bijzondere ervaring!
Verslag: Erwin
Foto’s: Niek