Vanavond neemt Jaap ons mee in zijn hobby en fascinatie, platenspelers van het Duitse merk Dual.
Voor degene onder ons die de avond gemist hebben, of die onbekend zijn of waren met het merk hierbij een korte samenvatting (gejat van Wikipedia).
Dual werd opgericht in 1900 door de gebroeders Steidinger in het Zuid-Duitse St. Georgen. Oorspronkelijk produceerden de gebroeders alleen aandrijfsystemen voor grammofoons. De merknaam Dual (sinds 1927) is afgeleid van een aandrijfmotor voor platenspelers die zowel via een veermechanisme als door een elektrische motor werden aangedreven. Dual fabriceerde een compleet assortiment hoogwaardige audioapparatuur, maar stond wereldwijd bekend om de kwalitatief hoogwaardige automatische HiFi-platenspelers c.q. platenwisselaars: Vooral de combinatie van een volautomatische start/stop-cyclus en platenwisselmechanisme dat de aftasteigenschappen van de (eigen fabricaat) toonarm nagenoeg niet benadeelde, maakten deze platenspelers tot een succes.
De demo moet helaas weer plaatvinden in de eetzaal van Hoeve 1827. Daardoor is het aanpassen met de opstelling
en de zitplaatsen. De opkomst is daarentegen weer heel goed. Op een paar aan elkaar geschoven tafels heeft Jaap
samen met zijn audiovriend Jan een rij van 5 indrukwekkende platenspelers opgesteld. Alle spelers zijn topmodellen uit de betreffende periode! Om het geheel ook versterkt te laten klinken heeft Guus zijn AVM-A2 versterker meegebracht en Erwin zijn fraaie zwaar gemodificeerde (ooit Audio Physic Tempo) luidsprekers.
Jaap begint zijn lezing met te vertellen dat zijn fascinatie voor de platenspelers van Dual ontstond en groeide
doordat hij modellen hiervan begon te restaureren. Met zijn achtergrond als werktuigbouwer herkende hij een
logische en innovatieve opvolging van modellen. Ook was daarin te herkennen dat (zoals vaker) nieuwer niet per se
beter is maar eerder kosten gedreven o.a. vanwege concurrentie uit het verre oosten. Op andere vlakken wist men dan wel door slimmere engineering functies eenvoudiger te realiseren zonder kwaliteitsverlies. Dual leverde ook Chassis aan andere merken zoals bijv. Grundig voor inbouw in audiomeubels.
De modellen die Jaap onder handen genomen heeft laten ook de ontwikkeling in aandrijving zien, beginnend met tussenwiel (idler) aandrijving. Opgevolgd door direct drives en wat later snaar aangedreven wat vooral voor lagere rumble moest zorgen want audiofielen uit die tijd waren heel erg bezig met cijfertjes achter de komma! Het eerste model met snaaraandrijving (de 601) was sterk gebaseerd op de Idlerwheel aandrijving. Een model waarbij men de snaar simpelweg op de buitenkant van de rand legde waar eerder aan de binnenkant het tussenwiel zat.
Zoals Hierboven al beschreven specialiseerde Dual zich voornamelijk op automaten, dat wil zeggen dat de arm zelf naar de plaat beweegt en dan de naald laat zakken. Aan het einde van de plaat wordt de arm automatisch van de plaat gelicht en keert de arm terug naar de armrust. De platenspelers van vanavond zijn dan ook allemaal automaten!
Jaap gaat verder in zijn uitleg met details te vertellen over de evolutie van de toonarmen en het belang van de goeie match met de compliantie (meegaan baarheid) van het element. Dual heeft nauw samengewerkt met o.a. Shure om tot een perfecte match te komen tussen arm en element. De toonarmen werden met elk model lichter tot aan het uiteindelijke ULM (Ultra Low Mass) model. Jaap heeft er dan ook voor gezorgd dat al zijn hier opgestelde platenspelers de oorspronkelijke arm en element combinatie hebben. Dat alleen is al een hobby op zich om dit voor elkaar te krijgen!
Om het belang van de compliantie te benadrukken heeft Jaap een poster gemaakt die Jan gedurende zijn uitleg omhoog houdt wat dan ook wel weer een prestatie was!
Hieronder een opsomming in volgorde van de platenspelers van de demo. De 1019 stond links, de 621 stond rechts.
Algemeen:
- Spelers van links naar rechts: 1019 (1966), 1219 (1972), 701
- (1976), 621 (1978), 731Q (1980)
- Alle spelers waren uit het topsegment van Dual met uitzondering van de 621 (hogere midden segment).
Dual 1019 (1966)
- Element Shure M44mg (orgineel) met door Jico
- verbeterde eliptisch geslepen naald.
- Drive: Idler wheel met synchrone motor.
- 4 snelheden: 16, 33, 45, 78 omw/min.
- Volautomaat met wisselaar. (meerdere platen afspeelbaar)
- Door ontwikkeling en opvolger van de 1009 uit 1963
- Prijs toen/nu: M44MG 398dm (chassis)+ CK5 58dm (stofkap) +CH5 (kist) 38 dm.= 494 dm (totaal) in 1966, 1131 Euro 2023
Bijzonderheden:
- Eerste HiFi speler van Dual.
- Nieuw was de dwarskracht compensatie en arm lift.
- Zwaar mechanisch gebouwde speler.
Phono voorversterker: Dual TVV 46 (1966) recapped.
Dual 1229 (1972)
- Element Shure M95 (orgineel) met hyper eliptisch
- (Shibata like) geslepen naald.
- Drive: Idler wheel met synchrone motor.
- 3 snelheden: 33, 45, 78 omw/min.
- Volautomaat met wisselaar. (meerdere platen afspeelbaar)
- Door ontwikkeling en opvolger van de 1219 uit 1970
- Prijs toen/nu: 1972: 584 dm 1125 euro 2023
Bijzonderheden:
- In hoogte verstelbare tone-arm.
- De laatste door ontwikkeling van de Idler wheel drive.
- Zwaar mechanisch gebouwde speler.
- Nieuw was de ingebouwde stroboscoop & toepassing kunststof onderdelen
Phono voorversterker: Dual TVV 47 (1972) verbeterd met zwaardere recap.
Dual 701 mkII (1976)
- Element Shure V15III (orgineel) met hyper shibata geslepen naald.
- Direct drive: EDS 1000 (door Dual zelf ontwikkeld)
- 2 snelheden: 33, 45 omw/min.
- Volautomaat
- Volledig nieuwe ontwikkeling o.b.v. de 1229.
- Prijs toen/nu: 1974 1100dm (schleiflack weiss), 1878 euro 2023 (Ter vergelijk: Technics SL1200GR direct drive: 1800 euro 2023)
Bijzonderheden:
- Eerste Dual tone arm met anti resonator.
- Eerste Europese direct drive. Volledig nieuwe ontwikkeling als antwoord op de Japanse (direct drive) concurrentie.
- Zeer goede rumble specs (stilste ooit?)
Phono voorversterker: versterker van Guus Ifi Zen (RIAA)
Dual 621 (1978)
- Element Dual DN242E (orgineel, Audio Technica) met eliptisch geslepen naald.
- Direct drive EDS 500 electronisch geregeld.
- 2 snelheden: 33, 45 omw/min.
- Volautomaat
- Prijs toen/nu: 478dm 1977, 690 euro 2023. (Ter vergelijk: Dual 721 (opvolger 701): 830 dm 1976, 1249 euro 2023!)
Bijzonderheden:
- Tone arm met anti resonator. (ontwikkeling obv de 701)
- Antwoord op de Japanse (prijs) concurrentie.
- Populaire speler van Dual.
Phono voorversterker: NAD PP2 (RIAA)
Dual 731Q (1980)
- Element Ortofon ULM60E (orgineel) met eliptisch geslepen naald.
- Direct drive EDS 920, electronisch, quarts reference lock geregeld.
- 2 snelheden: 33, 45 omw/min.
- Volautomaat
- Prijs toen/nu: : Metalic uitvoering 848 dm 1978, 1180 euro 2023
Bijzonderheden:
- Nieuw ontwikkeling; Ultra Light Mass Tone arm met regelbare anti resonator & in
- hoogte instelbaar.
- Direct drive door ontwikkeling obv de 701 EDS 1000
- Laatste chassis speler van Dual.
Phono voorversterker: NAD PP4 (RIAA)
We gaan plaatjes draaien: Jaap heeft voor elke speler platen uit dezelfde periode gekozen. Zo krijgen we het beste een indruk hoe het toentertijd geklonken heeft.
Dual 1019 1966 / Sarah Vaughan 1966 mono
Stem wordt mooi en zuiver weergegeven. Veel rust in de ingetogen opname. Bij het derde nummer klinkt de stem anders alsof er een andere microfoon gebruikt is. Op zich prima dat de speler deze verschillen laat horen.
Dual 1229 (1972) / Ben Webster 1972 stereo
Days of wine and roses. Duidelijk een plaat uit de beginperiode van stereo omdat het nogal een ‘ping-pong’ opname is. In het midden gebeurd niets vanaf mijn plaats vrij vooraan en links van het midden. Mijn ‘buren’ in het midden hebben dezelfde ervaring. De saxofoon klinkt mooi.
Ann Burton (na de pauze)
De opname komt mooi los van de luidsprekers en de klank is prima maar de nadruk ligt (te) sterk op de piano. Mijn buren en ik constateren nog steeds een gat in het midden!
Dual 701 mkII (1976) / Paul Simon (quadrafonische LP)
Nummer Still Crazy. In eerste instantie niet erg spannend! Klankmatig minder dan bij de vorige spelers. Nummer 50 ways to leave your lover . Het volume is nu hoger gezet, dat komt de beleving ten goede. De dynamiek en het laag is nu goed evenals de controle! Het beeld is vanuit mijn positie vooraan nog steeds niet goed.
Dual 621 (1978) / Dire Straits, Sultans of Swing
Klinkt in mijn oren nogal vermoeiend, een beetje ‘too much’ van alles en nogal schel. Een ander lid omschreef het dan weer als fijne sound maar veel nadruk op het midden. Dezelfde LP en nummer afgespeeld op speler [1] (Dual 1019.
Het nummer klinkt nu tam in vergelijk met de 621. Een van de spelers heeft niet het juiste toerental. Op de 1019 klinkt het minder indringend maar toch niet helemaal correct. Komt wellicht doordat de pre van [1] geen RIAA correctie heeft!
Dual 731Q / Joe Jackson live
Ik ben verder naar achteren gaan zitten. De afbeelding inclusief het midden is er nu goed! Fijne percussie. LP Caravan. Vol met effecten die een mooi beeld geven, vooral focus op het middengebied. Verder ‘not my cup of tea’.
Afsluiter, Leonard Cohen We Take Manhattan op speler [2] 1029
Meer mijn ‘cup of tea’. Dit is mijn eigen LP (Guus) dus die ken ik goed. Heeft audiofiele kwaliteiten maar dat komt er niet echt uit. De toonbalans klopt niet, maar dat is te verklaren omdat de pre geen RIAA correctie heeft.
Jaap heeft ons een leuke en leerzame avond bezorgd! Leuk dat hij ons mee terug nam naar de tijd waar de meeste onze hobby mee begonnen zijn, de platenspeler en Lp’s. Dat de geluidsbeleving daarbij achterbleef bij wat wij nu gewend zijn is natuurlijk niet vreemd en dat was ook niet de insteek van Jaap’s demo. En eigenlijk maar goed ook want waarvoor zouden wij anders zoveel geld uitgeven aan moderne apparatuur!!