Deze avond krijgen onze leden een ongeplande en onbedoelde verrassing. De voor deze avond geplande demo van Wide Screen Audio met onder andere Boenicke luidsprekers kon niet doorgaan. We zijn als audioclub altijd blij en trots als het de democommissie weer eens gelukt is om een zeer begerenswaardig merk of set te laten presenteren. De Boenicke luidsprekers stonden bij veel leden hoog op de verlanglijst. Zeker ook bij mij! Ik heb deze luidsprekers al diverse keren kunnen horen, o.a. op de high-end beurzen in München en Warschau. De laatste keer op de X-Fi wisten ze ook weer te overtuigen. Het is dan ook te hopen dat we Wide Screen Audio op een later tijdstip nog eens bij ons mogen begroeten!
De democommissie (en vooral Cor omdat die niet meer werk gebonden is 😉 heeft alle zeilen moeten bijzetten om de avond alsnog te redden. Uiteindelijk zijn Hans Hartsuiker en Jan Verhagen bereid gevonden om de set van Hans eerder dan gepland (stond gepland voor juli) te komen demonstreren. Ook zij moesten alles uit de kast halen om een goed werkende set te kunnen presenteren. Dat zij daarin niet teleurgesteld hebben blijkt uit onderstaand verslag van de demo. Een beetje geholpen door het feit dat we de afzegging van Boenicke niet naar de leden hebben kunnen communiceren, was het een erg druk bezochte avond. Een uitgelezen kans voor Hans om iedereen die de set nog niet tijdens de thuisdemo’s bij Hans heeft kunnen horen, kennis te laten maken met dit zelfbouw systeem. Hans wil het uitdrukkelijk een systeem noemen omdat alle onderdelen vrijwel onlosmakelijk bij elkaar horen. Jan bouwt op dit moment een kopie van het systeem van Hans.
Deze onderdelen zijn:
- Luidsprekers op basis van de Linkwitz Lab LX 521 dipool luidsprekers
- Subwoofers op basis van het zogenaamde Ripole systeem
- Twee stereo eindversterkers voor de monitor drivers / luidsprekers
- Twee stereo eindversterkers voor de subwoofers
- Digitaal wisselfilter in een digitale signaal processor (DSP)
- Drie DAC’s g) Digitaal bestuurde volumeregeling
- Los volume regelkastje met volume display
- ‘music player’ (bediening via tablet of PC)
- NAS
Het ontwerp van de Linkwitz LX 521 is door Hans naar eigen inzicht voorzien van nog beschikbare en speciaal geselecteerde drivers die afwijken van het ‘officiële’ ontwerp. Voor de frequenties van 100 Hz tot 1000 Hz is gekozen voor een mooie Seas driver. Voor het hoog, vanaf 7 kHz, is een Seas Millennium dome tweeter ingezet. Alles daartussen wordt verzorgd door een Tangband driver.
De onderste Seas driver en de Tangband driver worden aangestuurd door 1 eindversterker. De scheiding wordt gedaan d.m.v. een eenvoudig passief filter van 6 dB per octaaf. De Seas tweeter heeft zijn eigen eindversterker. De eindversterkers voor midden en hoog zijn door Hans zelf ontworpen naar voorbeeld van het Blomley principe. Dit is een klasse B versterker principe dat in februari 1971 door Peter Blomley gepubliceerd is in het vooraanstaande tijdschrift Wireless World. Dit versterker principe is populair onder enkele zelfbouwers, maar is (voor zover Hans weet) nooit commercieel uitgevoerd. Hans heeft in juni 1992 een ‘nieuwe’ 50 Watt Blomley versie gepubliceerd in Electronics & Wireless World (het zelfde tijdschrift). Het huidige nieuwste type is de ‘MKII Blomley’ van ongeveer 100 Watt. De Ripole subwoofer bestaat uit twee Peerless woofers die met de conussen naar elkaar wijzen. Er is geen sprake van een (gedeeltelijk) gesloten kast, alleen een constructie die de woofers zeer stabiel op een gedefinieerde afstand van elkaar houdt (een W-frame). Elke driver in de subwoofers heeft zijn eigen versterker. Deze (vier) versterkers zijn opgebouwd rondom de LM 3886 power-opamps. De LM 3886 chipversterkers leveren ongeveer 2 maal 60 watt aan vermogen per sub.
Het digitaal wisselfilter, de signaal processing, de digitaal analoog conversie en de volumeregeling worden gerealiseerd in een soort ‘voorversterker’ module. Hierin zitten een miniDSP digitale signaal processor en voor de besturingen een Arduino microcontroller (display, afstandsbedieningen en volumeregeling). Verder zitten er drie JustBoom DAC’s in, 1 DAC voor het laag, 1 voor het midden en 1 voor hoog. De volumeregeling is 6-voudig uitgevoerd rondom specifieke ladder netwerk IC’s (digitaal bestuurde verzwakkers) om elke eindversterker-driver combinatie aan te sturen. Ook is het mogelijk om de klankbalans aan te passen naar smaak en akoestiek.
De digitale signaal processor communiceert via SPDIF met een ‘music player’ met daarin de Volumio software. De Music player hardware bestaat uit een Raspberry Pi met een Allo DigiOne SPDIF output print. Het volume van het systeem wordt op magische wijze geregeld d.m.v. een Apple remote (afstandsbediening) of de volumeknop van een klein los kastje. Het kastje heeft een display dat het volume aangeeft. Dit kastje reageert op de Apple remote (IR, infrarood) en de displaywaarde, dit is het gewenste volume, wordt via RF doorgegeven aan de volumeregelaar ‘voorversterker’. Het kastje werkt op batterijen en kan fijn dichtbij de luisterpositie geplaatst worden.
Soms krijgen we bij gedreven zelfbouwers tot aan de pauze technische uitleg. Gelukkig laten Hans en Jan al snel horen waar hun systeem toe in staat is. De 40+ bezetting van vanavond (aantal leden, niet de leeftijd) wordt als eerste getrakteerd op het nummer Stay van Yello. Vanuit mijn positie redelijk in het midden noteer ik “mooie balans en goede integratie van de sub”. Enkele nummers verder bij Hey Now van London Grammar noteer ik “mooi en gedetailleerd sub-laag”. Gedurende de avond geeft Hans nog gedetailleerde uitleg over de diverse onderdelen van het ‘systeem’. Zo vertelt hij o.a. dat de drie uitgangen voor laag, midden en hoog 6 dB zijn aan te passen d.m.v. de volumeregeling (maximaal +/- 6 dB in stapjes van 1 dB, een soort toonregeling dus). De gebruikte DSP heeft een maximale resolutie van 24 bit bij 96 kHz. De instellingen waar vanavond mee gespeeld wordt zijn geoptimaliseerd voor de woonkamer akoestiek van Hans. Dus niet perse de beste instellingen voor de club-zaal. Er is bewust niet gekozen voor analoge Linkwitz elektronica omdat dit experimenteren en wijzigingen doorvoeren heel lastig maakt. Er volgt nog een uitleg over de DSP programmering inclusief een anekdote dat na het verbeteren van de voedingen 4 dB laag ‘verdwenen’ was! Naar een opmerking uit de zaal wordt uitgelegd dat de vorm van de baffle is geoptimaliseerd voor het afstraalgedrag.
Bij het verder luisteren wordt gekozen voor een piano stuk dat door een medewerker van Grimm Audio is opgenomen. Dit wordt gezien als een ‘gewaagde’ opname omdat mindere systemen hiermee uit de bocht vliegen. Het systeem van Hans en Jan laat een goede controle horen met nergens onaangename uitschieters. In een nummer met kerkorgel wordt de akoestiek heel realistisch weergegeven, mooi! Er komt een opmerking uit de zaal dat met aparte versterking van de Seas mid-woofer en de Tangband nog kwaliteit winst te halen zal zijn. Jan vertelt dat hij voor de demo met zijn Euphomium (blaasinstrument) in de zaal gespeeld heeft en dat het hem daarbij opviel dat de klankkleur van de zaal in het mid-laag erg onnatuurlijk is. Ik vang in de zaal op dat bij sommige nummers het laag nogal overheerst. en stel daarom voor om de sub 2 dB zachter te zetten. Deze mening wordt echter niet gedeeld door de meerderheid. Het is erg afhankelijk van de positie in de zaal. Er volgt een stoelendans waarbij diverse leden een andere positie opzoeken. We laten de versterking zoals hij is, maar verplaatsen de subs naar voren op gelijke hoogte met de monitoren (stonden daarvoor achter de monitoren). Dit levert een duidelijke verbetering op van de integratie van de sub. Enkele eerder gedraaide nummers worden nog eens beluisterd en de algemene reactie is dat het zo nog beter klinkt. Als afsluiting van deze bijzondere avond wordt nog het Pink Panther Theme van Monica Mancini gedraaid.
Playlist:
- Yello / Stay (Touch)
- Eric Clapton / Hey hey (Unplugged)
- Roxanne / Musica Nuda, Magoni & Spinetti
- London Grammar / Hey now (If you wait)
- Nena / Abschied (Wunder Gescheh’n)
- Martha Argerich & Mikhail Pletnev / Prokovjev Cinderella
- Pentatonix / White Christmas (A Pentatonix Christmas)
- Arne Domnerus / Antiphone Blues, Traumeri R.Schumann
- Jennifer Warnes / Somewhere,Somebody (The Hunter)
- Nat King Cole / When I fall in love
- Alison Krauss & Union Station / When You Say Nothing At All
- Ulla Meinecke / Die Tanzerin
- Itzhak Perlman / de Sarasate Carmen fantasie op. 25 4 Moderato (NY Philharmonic Zubin Mehta)
- “ “ “ “ 1 Moderato “
- Malia Boris Blank / Magnetic Lies (Convergence) 2x tweede keer subs gelijk met de monitoren
- Prokovjev / Cinderella Herhaling op verzoek
- Roxanne / Musica nuda Herhaling op verzoek
- Monica Mancini / The Pink Panther theme
Hans en Jan ontvangen terecht veel positieve reacties voor hun systeem en iedereen keert tevreden huiswaarts ondanks dat de avond een andere invulling kreeg dan bedoeld. Ook Hans en Jan zijn blij dat alles zo goed verlopen is ondanks dat het allemaal zo snel en onverwacht verzorgd moest worden. Onze dank daarvoor, en ook voor de inspanningen van de democommissie-leden die dit zo snel nog geregeld hebben!
Verslag: Guus