Juni 2010 Verslag Array & Lentus audio

Array Audio is een Nederlandse (Brabant) fabrikant van high-end versterkers en kabels. Deze versterkers worden onder anderen in de USA geprezen. Array heeft een tijd wereldwijde distributie gehad via van de Hul, maar er is al een tijdje weer een kleinschaligere verkoop rechtstreeks van de fabrikant naar de consument.Deze keer was het al weer het derde bezoek van Array aan onze club, de laatste keer hiervoor was januari 2008. Wim van de Brug kwam samen met Chris van Liempd naar onze club.

Array heeft sinds 1996 gewerkt met een ontwerp wat bij iedere versie op details is verbeterd. Het is helemaal niet slecht om een goed ontwerp steeds te verbeteren naar de nieuwste maatstaven, maar toch is er nu gekozen voor een geheel nieuw ontwerp. Waarom een nieuw ontwerp? Wel, er waren klanten die toch de S1 en M2 in het midden soms wat koud of doods vonden klinken. Hier is door Array veel onderzoek aan gedaan en de oorzaak bleek in toch al geringe memory distortion te zitten Deze memory distortion is in het nieuwe ontwerp niet meer aanwezig. Deze vervorming is een soort van tijdsdomein vervorming, en nu net dat bleek heel belangrijk. Subtiele veranderingen in het tijdsdomein bleken grote hoorbare gevolgen te hebben voor het geluid. Door deze faseruis wordt zowel de levendigheid als de detaillering en het stereobeeld aangetast.

De nieuwe S10 versterker is dus vanuit deze filosofie ontworpen, en wij hadden bij Audioclub Oost Brabant de primeur! Het betrof hier een zelfs een prototype met eveneens een geheel nieuwe behuizing, die er weer heel fraai uit ziet!

Ook geheel nieuw zijn tevens de luidsprekerkabels met maar liefst 40 geleiders en dusdanig fijn gevlochten dat er lussen van slechts 3 mm ontstaan. 
Ter vergelijking, bij de eerdere versies was dit ca 10 mm. Deze kabel is in samenwerking met een van onze clubleden Hans van Liempd ontstaan.
Momenteel worden deze kabels in Marokko vervaardigd en in zo’n kabelsetje zitten maar liefst 65 werkuren. Of deze kabel in productie genomen zal worden is op dit moment nog niet zeker. De resterende bekabeling was ook van Array.

Als bron werd een Van de Medevoort gemodificeerde bovenlader CEC TL51XZ cd speler gebruikt. Deze werd rechtstreeks op de versterker aangesloten, zonder tussenkomst van een voorversterker.

De gebruikte luidsprekers waren eveneens van Nederlandse bodem. Lentus audio, een nieuw merk in Nederland ontworpen en gebouwd. Theo Kraai van Lentus Audio vertelde ons meer over de luidsprekers. De luidsprekers maken gebruik van een kast met een soort van hoornconstructie. Ook wel een gevouwen Voight pijp of Weems pijp genoemd, wat het midden houdt tussen een bassreflex een hoorn en
transmissielijn constructie.

De kleinste kast is het model Solo, hier is slechts één speaker zichtbaar.  En niet alleen zichtbaar, het betreft hier een breedband luidspreker die het gehele frequentiebereik voor zijn eigen rekening neemt.  Waarom dan geen meerweg-systeem? Bij een meerweg-systeem moet altijd gefilterd worden, akoestisch of elektronisch. Maar er is altijd een gebied waarbij de ene speaker stopt en de andere speaker het overneemt, dit heet het kantelpunt. Het vervelde is dat rond dit kantelpunt fasedraaiingen kunnen ontstaan, veroorzaakt door het wisselfilter en de verschillende speakers zelf. En helaas is dat vaak hoorbaar. Het voordeel van de Solo is dat er geen overnamepunt is, dus ontstaat er ook geen onnodige fasevervorming. Wel is de unit in deze speaker gecorrigeerd, omdat een breedbander de neiging heeft wat luider te spelen in dit middengebied.

Toch was niet iedereen helemaal gelukkig met deze Solo luidspreker, argumenten waren meestal het missen van het hoogste hoog. Daar is vervolgens de Duo uit ontstaan. Het concept van de kast is gelijk gebleven. Hier is gekozen voor een kleine 13 cm lange slag woofer … Deze kleine woofer heeft als voordeel de snelheid, en dat is ook nodig, want de tweeter is een zogenaamde bandtweeter. Deze wordt bij ongeveer 2700Hz ingezet en loopt door tot ongeveer 35 Khz.  Hier is dus wel een kantelpunt aanwezig, maar elektronisch zijn er eigenlijk slecht drie onderdelen gebruikt voor het filter, waarbij er geen enkele condensator in de signaalweg zit omdat deze volgens Theo altijd kleuren.

Een argument zou nog kunnen zijn het gemis van het allerlaagste laag fundament, maar ook daar wordt aan gewerkt. Op stapel staat een XL versie Duo, waar een extra 17cm woofer in de bodem van de kast komt die actief met een 200 watt Class-D versterker wordt aangestuurd.

De gebruikte apparatuur van deze avond:

  • Array S10 prototype stereo versterker (primeur!!)
  • Van de Medevoort CEC TL51XZ cd speler
  • Lentus Audio Solo luidsprekers (2990 euro/set)
  • Lentus Audio Du0 luidsprelers (3590 euro/set)
  • Array Geode custom made luidsprekerkabel
  • Array Opal cinch-XLR interlinks
  • Array Topaz netsnoere
  • Siltech Octopus netstekkerblok
  • Finite elements spider audiorack

We gaan over tot het luisteren, we begonnen met de Duo luidsprekers. Er werd een nette playlist uitgedeeld. Wat op viel was het rustige en zeer gedetailleerde geluidsbeeld. Bij een nummer als dat van Jasintha kwam de stem er soms wat droog uit. Maar het is zeer aangenaam om naar te luisteren. Aan de versterking is eigenlijk niets aan te merken, het geluid is zeer homogeen, loepzuiver zonder enige kleuring of accent. Deze versterker doet dus eigenlijk wat iedere versterker zou moeten doen, enkel versterken zonder kleuring of nuances in het geluid. De versterker lijkt zelfs nog veel meer potentie te hebben, maar dit blijft natuurlijk gissen. De luidsprekers hadden een niet al te hoog rendement van rond de 87dB. Maar daar had de Array geen enkele moeite mee, zelfs niet voor zo’n grote zaal.

Je zou misschien kunnen zeggen dat we wat fundament in het laag miste. Maar de natuurwetten bepalen nu immers dat een 13cm woofertje niet lager kan, hoewel het laag helemaal niet tegenvalt en dat gezien onze behoorlijke luisterruimte.

Na de pauze worden de Solo’s ingezet. Bij het nummer Christmas Song valt op dat het geluid veel homogener wordt, het laag en het midden sluit beter op elkaar aan. Hoewel er nu ook zijn die het heldere hoog en het net wat diepere laag van de Duo missen. Het nummer Feeling of Jazz komt op de Solo heel mooi uit, de stem staat mooi, en het stereobeeld is mooi. Wat wel opgemerkt moet worden is dat de Solo’s een redelijke sweet spot hebben. Het is best wel afhankelijk waar je zit om te luisteren, maar als je dan ook precies op de goede plaats zit is het stereobeeld heel mooi, dit zal ook zeker aan de Array versterking te wijten zijn..

Dan draaien we hetzelfde nummer op de Duo. De opname klinkt nu toch weer anders, de stem is veel minder op de voorgrond en zowel het laag als hoog loopt verder door. Ook deze keer hebben we twee kampen. Sommigen hebben voorkeur voor de Solo en anderen voor de Duo, hoewel de meerderheid toch voor de Duo gaat. Theo vraagt aan de liefhebbers van de Solo of ze in het algemeen ook de voorkeur geven aan buizenversterkers. En dat blijkt redelijk te kloppen.

Het eerste deel van de muziek was uitgekozen Wim van de Brug, het tweede deel door Theo Kraai en daarna diverse nummers van onze leden.

  • Arne Domnerus & Gustaf Sjolkvist – Sometimes i feel like the motherless child (Audio reference IV)(FIM SACD029)
  • Tuck & Patti – Tears of joy (Tears of Joy)
  • Eric Clapton – Tears in Heaven (Unplugged)
  • Liadov – Baba Yaga (Arabesque)(Crystal cable)
  • Omnibus wind ensemble – From the Drottingholms music (Opus test cd4)(Opus CD19420)
  • Rutter – Requiem Pie Jesu (Arabesque)(Cristal cable)
  • Jacintha – And the angels sing (Autumn leaves, the songs of Johhny Mercer)(Groove Note)
  • Isaac Albeniz – Recuerdos de viaje (High-Tech gitarre)(Philips 422 914-2)
  • Ayako Hosokawa – Misty (Audio reference IV)(FIM SACD029)
  • Uakti Mapa – Trilobita (Uneto Hifi speciaalzaken volume 1)(456 014-2)
  • Orchestra Nova – Choro no.1 (Best of Brasil)(Chesky JD157)
  • Oscar’s Motet choir – Christmas song (Julsnang)(Proprius K2HD)
  • Amsterdam symphony orchestra – Elgar chello concert in E opus 85 (Audioart recording technologie)
  • Eiji Oue & Minnesota orchestra – Copland fanfare for the common man (Reference recordings)(HDCD)
  • John van der Veer – Gitaar aan zee Largo (The Ark)
  • JW Roy – Nie meer goed (Laagstraat 443)
  • Liesbeth List & Henk Hofstede – Vierkante auto (Vergezicht)
  • Holly Cole – Alley cat song (Holly Cole)(T&M 039)
  • Chuck Mangione – Children of Sanchez (Children of Sanchez)(396700-2)
  • Wynton Marsalis quartet – Feeling of jazz (The magic hour)
  • Chemical Brothers – ??
  • Heater Nova – ?? track 4
  • Dulce Pontes – Cancão Do Mar, Song of the Sea (Lagrimas)
  • Friedemann – The eye of the dragonfly (Beauty and mystery of touch)(SACD)
  • Katie Melua – Spider’s web (Piece by piece)

Audioclub Oost Brabant bedankt Willem van de Brug en Chris van Liempd (Array Audio) en Theo Kraai (Lentus Audio) voor de interessante demo. Hiermee is maar weer eens aangetoond dat er op Nederlandse bodem audioproducten van topniveau worden ontwikkeld. Waarbij het niveau door continue ontwikkeling steeds weer een stukje hoger komt te liggen.