Mei 2022 Verslag Piratelogic met Servolabs luidsprekers

Cor introduceert Cris Camphuisen van Piratelogic en we zijn gelukkig en vereerd dat hij deze avond wilde komen. Eerst een voorbehoud van Chris. Chris geeft aan dat de kleine luidspreker ‘The Little One’ eigenlijk te klein zijn voor onze grote ruimte. ‘The Little One’ is bedoeld voor “klein behuisden” en komen naar zijn zeggen het best tot hun recht in een kamer tot 4 bij 8 meter. De grotere uitvoering ‘The Grown Up’ staat samen met ‘The Little One’ stijf tegen de achterwand geplaatst en Chris was zelf ontevreden over de geluidskwaliteit in onze zaal. Hij heeft zelf deze positie gekozen in de aanname dat dit het geluid zo meer “body” heeft. Maar dit komt allemaal goed!

DE MOTIONAL FEEDBACK TECHNIEK (MFB)
De elektronica in een huidige audioketen heeft een minimale vervorming. Helaas kan bij de laagweergave van vele luidsprekers de vervorming makkelijk tientallen procenten zijn Het uiteindelijke doel van MFB is dus een strakke vervormingsvrije laagweergave te realiseren. Chris heeft, net als Philips in het verleden, de MFB-techniek gebruikt om een kleine weergever te maken met een basweergave van een grote luidspreker (vloerstaander). In de nieuwsbrief is een heel stuk opgenomen van de ontstaansgeschiedenis van Piratelogic. (Zie ook www.piratelogic.nl en servolabs.nl) De aanleiding voor het ontstaan van de luidsprekers zijn de Philips MFB luidsprekers uit de jaren 60. Chris was onder de indruk van de indrukwekkende basweergave van deze kleine boksjes. Na het opzeggen van zijn baan ging Chris zich volledig wijden aan audio. Hij heeft Philips MFB’s gerepareerd en gekopieerd en is een eigen ontwikkeling gestart. Chris heeft in dit stadium ook gesproken met de oorspronkelijke Philips ontwikkelaars.

Bijzonder is dat Chris alles zelf maakt, zowel de elektronica als de kasten. Tegenwoordig beschikt hij zelfs over een CNC machine voor de houtbewerking. De kasten zijn vervaardigd uit 19 mm MDF-plaat. Een hele opgave is het mooi verven van de kasten en hij laat weten erg dankbaar te zijn voor de ontvangen tips om de kasten door een externe partij te laten vervaardigen! Bij de uitleg over wat MFB nu eigenlijk is geeft hij aan dat de versnellingsopnemer (ook wel accelerometer) het meest belangrijke onderdeel is. De versnellingsopnemer zit bevestigd in de spreekspoel van de basweergever en meet de exacte beweging van deze spreekspoel. Door de beweging van de spreekspoel elektronisch te vergelijken met de gewenste beweging, het ingangssignaal, kan een gecorrigeerd signaal aan de woofer toegevoerd worden (motional feedback). Dit lijkt simpel maar het is een hele kunst dit op een stabiele wijze uit te realiseren. Na testen met een aantal opnemers wordt er nu gebruik gemaakt van (Murata) versnellingsopnemers. (Ook Grimm gebruikt deze sensor).

De Murata versnellingsopnemers waren oorspronkelijk ontwikkeld als valschok beveiliging voor de toepassing in harde schijven. Deze versnellingssensor heeft een behoorlijk groot lineair bereik vanaf ongeveer 30 Hertz. De resonantiefrequentie ligt op 20 Kilohertz. Het frequentiebereik is daarom voldoende groot. (Chris gebruikt twee versnellingssensoren parallel. Mede hierdoor wordt de benodigde fasemarge en een loop-bandbreedte vanaf ongeveer 27 Hertz verkregen. Dit is nodig om de goede werking van het MFB-systeem te garanderen). (Zie ook httpspiratelogic.nlp=en.starbass) Chris laat versnellingsopnemers rondgaan. Eerst de oorspronkelijke opnemer uit een Philips MFB luidspreker en dan zijn Piratelogic Starbass sensor. Ook de versterkermodule van ‘The Grown Up’ gaat rond. Dit ziet er geweldig uit.

DE LUIDSPREKERS
‘The Little One’ is een actief tweewegsysteem. ‘The Little One’ is echt een kleine luidspreker van 17 x 17 x 24 cm. De grootte is bepaald door de 5.25 inch woofer. MFB wordt op de Scanspeak woofer toegepast en de SBacoustics tweeter maakt ‘The Little One’ compleet tot een tweewegsysteem. De drivers van ‘The Little One’ drivers zijn van heel goede kwaliteit dat straalt er duidelijk vanaf. De versterking wordt verzorgd door ‘klasse D’ versterkers die in een mooie compacte elektronicamodule zijn opgenomen. De 24 volt (enkele) voedingsspanning wordt door een externe (schakelende) voeding verzorgt. Per luidspreker een 24 Volt 4 Ampère voeding (vergelijkbaar met een laptopvoeding). Een externe (goedgekeurde) voeding maakt dat de luidsprekers zelf geen kostbaar elektrisch KEMA- keurmerk nodig hebben. De luidsprekers hebben ook een tulp uitgang zodoende kunnen meerdere luidsprekers gestapeld worden. Dit is alleen van toepassing op ‘The Little One’ modellen. De MK2 beschikt niet over een doorlusmogelijkheid omdat de praktijk heeft uitgewezen dat een enkel paar voldoet in de meeste luisteropstellingen.

Chris heeft ook de grote versie luidsprekers meegenomen ‘The Grown Up’. Deze is met 24 x 24 x35 cm ruwweg tweemaal zo groot en het gaat hier om een actief driewegsysteem. Dit is gerealiseerd door middel van een MFB-woofer en een coax luidspreker voor het midden en hoog. Zowel ‘The Little One’ als ‘The Grown Up’ zijn asymmetrisch en vormen dus een paar. De prijs van ‘The Little One’ is 1.499,- Euro en ‘The Grown Up’ kost 2.599,- Euro, beide per paar. Voor de demo heeft Chris gebruikgemaakt van een professionele schakelende voeding zoals bekend uit de industriële procesautomatisering. Door de schaal waarop deze geproduceerd worden combineren dit soort voedingen een hoge levensduur met een uitstekende prijskwaliteit verhouding. Tijdens de demo waren op deze voeding alle vier de luidsprekers aangesloten.

DE BRON en BEKABELING
De muziek die werd afgespeeld vanaf een laptop naar een Steinberg UR22mkII audio interface. Deze wordt als DAC gebruikt en is via een standaard USB-kabel aangesloten op de laptop. Via heel lange afgeschermde kabels (een meter of 20 lang!) met tulpstekkertjes gaat het signaal van de DAC naar de luidsprekers.

Chris gebruikte een schakelkastje met tulp in- en uitgangen om te schakelen van de kleine naar de grotere luidsprekers. Zoals op de foto te zien is gaat het hier niet over bijzondere of high-end kabels. Noch voor de voeding (simpel tweeweg snoer) noch voor het audiosignaal (de ‘interlinks’). Dit werkte gewoon goed en de vraag is of dit werkelijk nog verbeterd kan worden Chris gaf aan dat het iedereen vrij staat om duurdere bekabeling toe te passen wanneer men van mening is dat deze het geluidsbeeld verbeteren. Chris denkt nog aan het bouwen van een sub woofer op basis van zowel de littleone als de grownup woofer dus wie weet Het scheidingsfilter in de luidsprekers is analoog opgebouwd. De LittleOne gebruikt een 2de orde laag- en een 4de orde hoog-doorlaatfilter, beide op 2400 Hertz. De filterkarakteristiek is Linkwitz Riley (LR). Voor de GrownUp wordt het laag 2de orde gefilterd vanaf 30hz tot 400hz, het midden 2de orde op 400hz en 4de orde op 4khz en het hoog op 4de orde vanaf 4khz.

Achter op de elektronicamodule zitten 4 potentiometers. Daar kan de gebruiker aan draaien maar dat is begrijp ik niet echt de bedoeling. Het mag wel om de weergave naar eigen smaak aan te passen maar heeft tot gevolg dat de weergave niet meer echt “recht” is. De LittleOne beschikt over ‘DLP’ (Dynamic Low Protect) bepaalt de instelling bij 30 en 90 Hertz van grenswaardes om de woofer te beschermen (limiters). ‘Low’ geeft de mogelijkheid het laag volume aan te passen. ‘MFB’ heeft invloed op de mate van terugkoppeling van het MFB-systeem. ‘High’ geeft de mogelijkheid het hoog volume aan te passen.

DE MUZIEKWEERGAVE

  • Om af te trappen wordt een nummer van de Cantate Domino CD afgespeeld (Cantique De Noel). Chris heeft twee zwarte ‘The Little Ones’ langs de zijmuur op een tafel gezet. Hij denkt dat de luidsprekers in die opstelling beter klinken. Het geluid is verrassend vol, de zang is helder en goed alleen het orgel gaat denk ik niet zo heel diep. Een prettige aftrap.
  • Nu schakelen we naar twee witte ‘The Little Ones’ die op een statief dicht tegen de achtermuur staan. The Man You Were van Shirley Horn laat een verrassend stevige bas horen. Vanuit mijn luisterpositie hoor ik wel twee boksen ofwel een gat in het midden. Dit wordt beter wanneer het volume opgedraaid wordt. Verder in de zaal is het geluidsbeeld goed. De klank is goed alleen weten we uit ervaring dat de luidsprekers te dicht bij de muur staan. Nu beluisteren we Shirley op ‘The Grown Up’ luidsprekers. Nu misschien wel te veel bas, de stem klinkt open en overtuigend. Het nummer Celestial Echo wordt op beide luidsprekers afgespeeld. Vreemd genoeg is het verschil niet groot. Wat opvalt is het mooie open geluid.

PAUZE
Na de pauze zijn de luidsprekers verplaatst naar de hoek van de houten (dans)vloer. ‘Slow Train’ wordt afgespeeld op beide luidsprekers. De positionering maakt dat het geheel beter uitkomt. Dit nummer klinkt iets minder op ‘The Little One’ luidspreker, met name het hoog. De bas is goed, ‘The Grown Up’ laat een heel ander karakter horen. Het klinkt goed. Shirley Horn met ‘The Man You Were’ klinkt via ‘The Grown Up’ nu veel beter in deze luidsprekerpositie. Fijne strakke bas, open geluid. Heel prettig. De nummers van Daniel Lanois en Jimmy Smith zijn mij onbekend en hier valt daarom niet veel van te zeggen. De percussie en de gitaar van Jimmy Smith klinken goed en lekker open. Donald Fagen’s ‘I.G.Y’, prima. Vermoedelijk gaan deze luidsprekers nooit luistermoeheid opleveren. New Frontier van Donald Fagen is vermoedelijk geen fijn nummer voor een demo. Het geluid klinkt dun. Dit nummer is naar ik verneem werkelijk zo op de CD gezet. Slow Train wordt nog een keer op ‘The Little One’ luidsprekers gespeeld, nu de zwarte. Ferme bas en ik hoor achter mij dat dit echt werkelijk goed een liveoptreden benaderd! Bij het nummer ‘Give me the Night’ van Shirley Horn (mp3) gaan de kleine zwarte luidsprekers op de grond en komen ‘The Grown Up’s’ op het statief. Dit geeft een mooie spreiding van het geluidsbeeld. ‘Suffer Not’ van Submotion Orchestra is moeilijk in te schatten als een voor mij onbekend nummer. De algemene indruk van de luidsprekers is uitstekend. De bas is goed en strak dus alle lof voor het MFB-systeem van Chris. Beide sets hebben een ander karakter met een wisselende voorkeur bij de AOB leden. Van Cyriel kreeg ik het volgende aanvullende commentaar “De kleine set vond ik met name direct overkomen, wat het luisteren makkelijk maakte. De grotere set deed wat meer in de ruimte, door de coaxiale midhoog driver en de omgekeerde dome woofer”.

Rond half elf komt Cor komt naar voren en bedankt Chris samen met zijn vrouw voor de heerlijke avond. “Het is een enorme prestatie, alles klopt, heel knap. Dankjewel super goed gedaan”. Als afsluiter van deze geweldige demo wordt via ‘The Grown Up’ op een lekker volume Celestial Echo gespeeld, een waardige uitsmijter en het klinkt geweldig!

Playlist:

  • Cantique De Noel, Marianne Mellnas (Cantate Domino CD)
  • The Man You Were, Shirley Horn
  • Celestial Echo, Malia & Boris Blank

Pauze

  • Slow Train, Hans Theessink
  • The Man You Were, Shirley Horn
  • I Love You, Daniel Lanois
  • 8 Count For Rita, Jimmy Smith
  • I.G.Y , Donald Fagen
  • New Frontier, Donald Fagen
  • Slow Train, Hans Theessink
  • Give Me The Night, Randy Crawford
  • Suffer Not, Submotion Orchestra
  • Celestial Echo, Malia & Boris Blank

Foto’s : Jeroen
Verslag: Hans