Vanavond zijn we voor het laatst in Café Vingerhoeds/Hoeve 1827/De Verwennerij (Kiest U maar…). Edwin opent de avond. Zolang hij zich kan herinneren worden hier al de demo’s gegeven. We zijn benieuwd hoe de nieuwe ruimte in Boxtel straks gaat bevallen. Voor nu staat de demo van Temporal Coherence en Hepta op het programma. Aanwezig zijn Chris Rutgers (Hepta) , Ton Nahuijsen (Temporal Coherence) en Hans van Maanen (Temporal Coherence).
De volgende spullen hebben ze voor ons meegenomen:
- Voorversterker: Temporal Coherence CA 020 – 3350 euro
- Eindversterker: Temporal Coherence PA 080 – 3650 euro
- Luidsprekers: Hepta “Sublimis Orator”, oftewel “Sublieme Speaker” – 5000 euro
- DAC: T+A DAC 8 – 3100 euro
- HP Laptop als streamer
- SACD Speler: Technics GA700 – 4000 euro
- Interlinks van ondermeer vd Hul.
- Luidspreker kabels van Neotech.
- Powercords van Essential Audio.
We starten met een presentatie van Hans van Maanen (TC), getiteld “Achtergronden van de ontwerpen van Temporal Coherence en Hepta Design Audio”. Het voert te ver om de complete presentatie van 35 slides te bespreken, daarom heb ik geprobeerd om de highlights eruit te halen. Voor wie diep in de materie wil duiken is er op de Temporal Coherence website veel documentatie te vinden. Samenvattend van wat ik ervan heb begrepen:
- Tijdgedrag is belangrijk. Het menselijk gehoor gedraagt zich anders in het frequentiedomein (sinustonen) dan in het tijdsdomein (veranderingen van geluid). We horen in de tijd, niet in frequenties. Het menselijk gehoor is zeer gevoelig, het kan timingverschillen van rond de 5 microseconden waarnemen! Vanuit de evolutie is dat verklaarbaar, zo was er meer kans om vijanden tijdig op te merken. Een en ander zou betekenen dat de gevoeligheid van het oor veel hoger dan 20Khz ligt (40Khz wordt genoemd), zonder dat je die hoge tonen op zich kunt horen.
- Omdat ons oor gevoeliger is dan gedacht moeten er andere eisen aan apparatuur worden gesteld. Specificaties van apparatuur zeggen weinig over de klank. Goede en matig klinkende versterkers kunnen bijvoorbeeld gelijke specificaties hebben. Metingen geschieden vaak met slechts meetsignalen, niet met muzieksignalen. Zolang er geen meetmethode is voor het bepalen van de gehoormatige kwaliteit blijft het gehoor het beste meetinstrument.
- Luidsprekers moeten een tijdcorrecte (Time Coherent) weergave hebben. Een groot probleem is de laagweergave, vooral bij basreflex systemen. Hans laat een plaatje zien van een 50Hz Toneburst op een basreflex systeem. Hier is te zien dat de impuls na-ijlt en in tegenfase wordt weergegeven:
De conclusie luidt dat een audiosysteem als geheel moet worden geoptimaliseerd. Beschouw het audiosysteem als 1 geheel en kijk naar de interacties tussen de componenten om het geheel te verbeteren. Zo kunnen artefacten/vervormingen geminimaliseerd worden: Het holistische concept. Hepta en TC werken samen aan dit holistische concept, versterker en luidspreker zijn afgestemd op elkaar.
We gaan maar eens luisteren hoe dat concept in de praktijk uitpakt. Op verzoek van Hans is de baspoort van de Hepta afgesloten, de reden hiervoor is duidelijk voor de oplettende lezer neem ik aan…
De playlist:
- Gordon Lightfoot – If you could read my mind
- Clannad – Coinleach ghlas an fhomhair
- Eagles – Hotel California (Hell Freezes Over)
- Demotrack van vogel en vliegtuig geluiden
- Cincinatti Pops – Children will listen (from: Into the woods) – SACD
- Paquito de Rivera – Siboney – SACD
- Track 11 van de “Aya Authentic Audio Check ”Hochton: “Percussion Ensemble” – SACD
- Stravinsky – Firebird Suite: Infernal Dance – Polyhymnia SACD
- Hugh Masekela – Abangoma (SACD)
- David Roth – Streets of London (SACD)
- The King’s Singers – When I’m 64 (SACD)
- James Galway – Simple Gifts (Cinicinatti Pops) – SACD
De luistersessie bestaat eigenlijk uit 2 delen: Voor de pauze wordt gestreamd via de laptop en de T&A DAC. Na de pauze komen de SACD’s aan de beurt. Voor de pauze zit ik in het midden op de tweede rij. Mijn indruk vanaf deze plek: Bij het streamen valt op dat het geluidsbeeld bij Gordon Lightfoot en Clannad vrij fel overkomt. Bij Clannad had ik een wat strakker laag verwacht, maar dat ligt wellicht aan de opname. Het gevoel dat het inderdaad aan die opname ligt wordt duidelijk bij de Eagles. Bij het intro van Hotel California (live) is goed te horen dat het geluid van de drum uit 2 tonen bestaat, en dat lukt alleen als de basweergave van de speakers ‘klopt’. Mooi. Omdat de presentatie de nodig tijd in beslag heeft genomen wordt er nog een laatste track voor de pauze gespeeld. Hans laat een opname horen waarbij je eerst wat vogeltjes hoort, waarna in de verte een vliegtuig dichterbij komt. Op een gegeven moment lijkt het alsof het vliegtuig over komt vliegen, een leuk effect. Na de pauze worden er SACD’s gedraaid. Volgens Hans was de cd-bemonsteringsfrequentie van 44.1Khz destijds een slechte keuze. Enerzijds omdat de studio’s destijds al met 48Khz werkten, anderzijds omdat 44Khz het frequentiebereik limiteert tot 20Khz. En zoals we vanuit de presentatie hebben begrepen voldoet dit niet aan de eisen van het tijdsdomein. Nu was het begin jaren 80 technisch ook niet mogelijk om aan die eisen te voldoen. Dat veranderde eind jaren 90 met de introductie van de SACD. Hiermee kan een frequentiebereik tot 50Khz worden gehaald.
Bij het draaien van de SACD’s komt de set in mijn oren tot leven (Ik zit nu midden op de 3e rij). Bij Paquito de Rivera komen percussie en blazers los van de speakers, het laag heeft fundament en de ruimte is mooi te horen. Als tussendoortje laat Hans ons horen wat er gebeurt als je een echte triangel aanslaat. Een triangel is een instrument dat ver boven de 20Khz doorloopt. We horen een felle aanslag met veel hoge tonen. Wat opvalt is hoe eindeloos lang die aanslag door blijft klinken. Vervolgens wordt de track ”Hochton: Percussion Ensemble” van de Aya SACD gedraaid. De percussie klinkt fraai en los, De felle impulsgeluiden worden erg goed weergegeven. De SACD van Stravinsky is van het Polyhymnia label, volgens Hans komen daar erg goede opnames vandaan. Als ik de track hoor kan ik hem alleen maar gelijk geven, een genoegen om naar te luisteren. Bij Hugh Masekela valt het strakke ritme en fraaie laag op, ook de stem wordt goed weergegeven. Een andere track met fraaie stemmen is van de King’s Singers. Ik hoor zelfs waar de zangers in de ruimte staan, top. Al met al een mooie demo, het holistische Hepta/TC concept is wat mij betreft geslaagd. Toevallig kwam ik een leuke oude advertentie tegen in de Luister van 1984. We worden er 40 jaar later nog steeds blij van…
Verslag: Christo
Foto’s: Cyriel