Maart 2014 Verslag Leden voor leden DAC vergelijk

De avond begon met de jaarvergadering. Hoewel zo’n avond dan een half uur eerder begint, gaat het toch ten koste van de tijd van de resterende avond.

Om deze tijd af te snoepen van een demogever vonden we dit jaar niet zo’n goed idee. Daarom is er door eigen clubleden een invulling gegeven aan deze avond. De keuze was een groot DAC vergelijk, of zoals ze dat in het Engels noemen, een “big DAC shootout”. Wat is eigenlijk een DAC en waar is zo’n apparaat voor nodig?

Een DAC is een digitaal naar analoog converter, maar ja, wat doet zo’n ding dan? Eigenlijk zorgt zo’n DAC dat een digitaal (onhoorbaar) signaal wordt omgezet in een geluidssignaal wat op een versterker met boxen aangesloten kan worden. In een gemiddelde cd-speler, mp3 speler, laptop, smartphone etc. zit zo’n DAC al ingebouwd. Maar waarom dan een losse DAC? In het begin van de cd-speler was er ook geen sprake van een losse DAC. Maar op een gegeven moment kwamen er losse digitaal analoog converters, en als je deze op je cd-speler aansloot kwam er ineens een ander geluid uit je cd-speler, vaak meer detail of bijvoorbeeld een ruimtelijker geluidsbeeld.

Hoe was dat dan toch mogelijk? Digitaal is toch digitaal? Het ging nog verder, er was zelfs verschil in het SPDIF kabeltje tussen je cd-speler en je DAC. Later kwamen er zelfs cd-spelers waar niet eens meer analoog geluid uit kwam, dus enkel een cd loopwerk, waar er nog een externe DAC nodig was om geluid uit het apparaat te krijgen. Maar waarom allemaal? Eigenlijk omdat dan ieder apparaat is toegespitst op zijn eigen functie. In een cd-speler zit veel electronica met hogere frequenties die veel storende signalen veroorzaken die je het liefst ver van het analoge geluidsignaal af wil houden. Maar is met de komst van andere geluidsdragers dan de cd-speler zo’n DAC dan nog wel nodig? Het antwoord is voluit jaaaa!! Vaak komt tegenwoordig de muziek van harde schijven, en wordt dit via speciale programma’s via computers afgespeeld. Echter, zo’n pc bevat nog veel meer storingsbronnen dan onze oude vertrouwde cd-spelers. Daarbij wordt er aan de geluidskaart in een pc of laptop niet zoveel aandacht besteed als in de cd-speler. Dus bij een pc, mac of laptop is er nog meer eer te behalen aan een losse DAC. De nieuwe DAC’s zijn vaak voorzien van een USB ingang omdat de gemiddelde computer niet voorzien is van een speciale SPDIF uitgang.

De opzet van de avond was om maximaal acht DAC’s te vergelijken, verdeeld in twee categorieën. Simpelweg DAC’s uit de betaalbare budget klasse van minder dan 40 euro tot 400 euro, en dan de high-end klasse van pakweg 1500 Euro tot 5000 Euro.

De eerste DAC, of beter gezegd DACje was meegenomen door Henk Scholten. De Dragon & Priest audio Varna, een apparaatje van een formaat wat doet denken aan een blikje Unox Smac.

Dragon & Priest audio Varna

Deze DAC draagt de naam van de ontwerper, Dhr. Varna. Henk kwam aan deze DAC tijdens een vakantie aan de Bulgaarse kust. Het betreft een 16 bit 44,1KHz. apparaatje met USB ingang, gebaseerd op een Burr Brown PM2704. Inmiddels is er een versie 2 van dit apparaat met een wat verbeterde voeding en SPDIF uitgang. De DAC’s worden allemaal door de ontwerper zelf gemaakt en de prijs is een belangrijk punt omdat het voor Bulgaren nog enigszins betaalbaar moet blijven. Deze Dragon & Priest audio Varna DAC kost 37 Euro, exclusief 20 Euro verzendkosten vanuit Bulgarije.

Leaf Audio XMOS 384k 32bit DAC Astin Trew Concord USB
De volgende DAC is een Chinees product, de Leaf Audio XMOS 384k 32bit DAC, meegenomen door Henk van Gestel. Door hem gekocht op Ebay voor 68 Euro inclusief verzending vanuit China.

En inmiddels is dit apparaatje met een formaat iets groter dan een pakje sigaretten, zelfs nog iets goedkoper geworden op Ebay. Deze DAC is gebaseerd op een Burr Brown 1502 met een USB receiver van Xmos, goed voor 32 bits en 384Khz. Deze DAC heeft helaas geen SPDIF digitale ingang.

Wat nog wel even vermeld moet worden is dat deze DAC gevoed wordt met een lineaire voeding beschikbaar gesteld door door 
Music-2, een Astin Trew Concord USB. Deze voeding overstijgt deze DAC met een prijs van meer dan het tienvoudige van de DAC zelf…

De derde DAC uit de eerste ronde is eveneens een Chinees product, meegenomen door Hans Hartsuiker, per toeval komt deze DAC uit een gebied in China waar hij zelf is geweest. Het gaat hier over een Aune mini USB dac X1.

Aune mini USB dac X1

De keuze was voor Hans op deze DAC gevallen, omdat hij een apparaat met volumeregeling zocht. Hij heeft hiervoor de hoofdtelefoonuitgang omgebouwd en heeft meteen de voeding aangepast. Er was oorspronkelijk van een gelijkspanning van 24 volt op een vrij eenvoudige manier plus en min 12 volt gemaakt, met als direct gevolg meer ruis.

De laatste in de eerste luistersessie was een Engels product, de  
Cambridge Audio DAC magic, meegenomen door Arco Kooyman, en door hem in eerste instantie bedoeld om zijn televisie op aan te sluiten

Cambridge Audio DAC Magic

Deze DAC heeft twee optische en twee SPDIF ingangen, hier kunnen dus meerdere apparaten op worden aangesloten, wel zo handig. De stekkertrafo is door Arco vervangen door een ringkerntrafo welke hij in een fraaie ronde behuizing heeft gebouwd. De originele stekkertrafo’s werden dermate heet dat Cambridge hier een terugroepactie voor heeft gehad.

De muziek werd via een laptop met J-River software afgespeeld via USB, waarbij bij de laatste DAC een omzetter van USB naar SPDIF werd gebruikt. Dit is de HiFace van M2tech, een apparaatje van ongeveer 130 Euro wat vaak beter klinkt dan de ingebouwde USB ingang in sommige DAC’s.

Kharma Ceramique 2.2 + Array M10 HiFace van M2tech De versterkers waren de voor ons bekende Array’s van Hans van Liempd, de B10 voorversterker en een set M10 mono eindversterkers. De bekabeling waren de hand gevlochten en getwiste interlinks en luidsprekerkabels van Hans, ook de stekkerblok en netstroomkabels waren van de hand van Hans. De luidsprekers waren een set Kharma Ceramique 2.2. Deze luidsprekers zijn ongeveer tien jaar oud. De hoge tonen komen uit een Scanspeak revelator tweeter, de middentoner is een keramische Thiel Accuton en de lage tonen worden verzorgd door een Eton woofer. Met iedere DAC werd op deze zelfde set gespeeld op een gelijk volume en met dezelfde muziek, steeds dezelfde drie nummers, geselecteerd om de verschillen tussen juist DAC’s meer bloot te kunnen leggen.

Playlist:

  • Blues Company – Cold Rain
  • Hans Theessink – Slow Train (SLow train)
  • Yuri Honing trio – Walking on the moon (Dali cd1)

Pauze

  • Dire Straits – You And Your Friend
  • Paul Simon – Dazzling Blue (So beautiful or so what)
  • Louise Rogers – Comes love (Black coffee)
  • Nits – Sketches Of Spain

Er was natuurlijk geen unanieme uitslag, want zoveel mensen zoveel smaken, en het gaat bij dit soort apparatuur vaak allang niet meer over goed of slecht. Want laten we eerlijk zijn de verschillen tussen luidsprekers zijn vele malen hoger dan van een DAC. Toch gaat het hier niet helemaal om nuance verschillen, het is toch echt wel hoorbaar!

Om te beginnen bij de eerste DAC, de Varna, deze werd over het algemeen aangenaam en natuurgetrouw ervaren, maar tergelijkertijd werd deze DAC als tam ervaren.

De tweede DAC was de Chineese Leaf Audio XMOS 384k 32b, deze scoorde eigenlijk op alle frontenbehoorlijk goed, en viel gemiddeld zeer goed in de smaak. De derde kandidaat was de eveneens Chineese Aune, deze kwam soms wat rommelig over en had onder de leden de minste voorkeur.

De Laatste kandidaat in het eerste testveld was de Cambridge, een Engels product met meerdere ingangen. De klank van deze DAC werd ook als natuurlijker, wat krachtiger en toch met rust, en minder schreeuwerig gevonden. De winnaar van deze eerste ronde was de Leaf Audio, mede te danken aan de scherpe prijsstelling in verhouding met de klank. De Leaf en Cambridge lagen namelijk vrij dicht bij elkaar, maar de Leaf is meer dan een factor vijf goedkoper dan de Cambridge. De bedoeling was om de winnaar van de eerste ronde mee te laten doen in de tweede ronde. In de tweede ronde kwamen de high-end DAC’s aan bod. We vermelden hier op verzoek niet de eigenaren, omdat we het inbrekersgilde niet te veel willen helpen…

De eerste DAC was de Tentlabs b-DAC  in de PW uitvoering. Een betere dan de standaard versie, met een prijs van net onder de 1500 Euro, waarbij PW voor Peter van Willenswaard staat. Hij is vooral bekend om het tweaken van audio apparaten. Deze is door ons clublid aangeschaft naar aanleiding van een demo door Guido Tent van Tentlabs.

Tentlabs b-DAC

Zo zie je dat een demo bij onze club zelfs directe verkoop tot gevolg kan hebben…. De DAC heeft een coaxiale en optische SPDIF ingang, een AES/EBU gebalanceerde ingang zoals in professionele geluidswereld wordt gebruikt, een USB ingang, een analoge ongebalanceerde en gebalanceerde en digitale SPDIF uitgang.

Pink Faun DAC 3.24
De tweede DAC uit het hogere segment is de Pink Faun DAC 3.24. Deze DAC komt van Triple-M, van ontwerper Matthijs de Vries. Hij ontwerpt zijn producten en tweakt ze vervolgens zelf tot dat er echt niet meer is uit te halen.

Pink Faun DAC 3.24

Deze DAC heeft een SPDIF coaxiale en optische ingang, een USB ingang en een analoge uitgang. Desgewenst kunnen er nog diverse upgrades worden gedaan middels extra insteekkaarten. De hier besproken uitvoering komt op 1800 Euro.

De derde uit het rijtje is de Amerikaanse  Benchmark DAC-II HGC van 1899 Euro. Het gaat hier alweer om de tweede generatie van deze DAC. Dit apparaat heeft zelfs een analoge ingang en een volumeregelaar, waarmee het eigenlijk om een soort complete voorversterker gaat.

Benchmark DAC-II HGC

Hier hebben we maar liefst zes digitale ingangen in totaal, twee optische, drie coaxiale en een USB ingang. Daarbij gaat het hier om een apparaat uit de pro-audio wereld. Bij pro-audio zijn vaak andere uitgangspunten dan bij hifi. Belangrijke punten zijn hier bijvoorbeeld een zo neutraal mogelijk geluid met behoud aan detail.

De laatste uit de rij is de uit Frankrijk, of exacter Toulouse afkomstige Audio Aero, type Capitole.

Audio Aero Capitole

Eigenlijk een vreemde eend in de bijt voor deze test, het gaat hier namelijk om een cd-speler met DAC en voorversterker in één. Daarom mag je de prijs van 5000 Euro ook niet meteen vergelijken met de rest uit het tweede rijtje. We hebben helaas geen werkende website van de fabrikant kunnen vinden. De nu gebruikte muziek zijn de eerste drie nummers uit de lijst van na de pauze.

Wat wel opviel was dat de verschillen tussen de duurdere DAC’s minimaler was dan in de budgetklasse. Toch was het verschil met de winnaar uit de budgetklasse groter, deze moest in alle DAC’s na de pauze zijn meerdere erkennen. Eigenlijk niet zo verwonderlijk voor apparaten met prijzen van minimaal het twintigvoudige. In deze categorie geldt nog meer dat het niet om kwaliteit maar om smaak gaat. De Tentlabs en de Pink Faun lagen wat dichter bij elkaar wat betreft klank, heel muzikaal, waarbij de Tentlabs het meeste “swingt”. De Benchmark klonk daarentegen wat preciezer, wat meteen de herkomst van het apparaat verraadt. De Audio Aero kwam er als minste uit, zou het dan toch kloppen dat een losse DAC het beter doet dan een ingebouwde DAC? We hebben nog even een vergelijk gemaakt met een digitale muziektrack vanaf de laptop, afgespeeld op de Audio Aero. Daarna hetzelfde nummer vanaf cd op de Audio Aero zelf, en het nummer vanaf cd vanaf de laptop. De laatste optie werd als minste beoordeeld.

Wat zou een conclusie van de avond kunnen zijn? Wil je een beter geluid uit je laptop, maar hoeft het niet het summum te zijn, dan is er beneden de honderd Euro veel eer te behalen. Heel veel zelfs! Alle DAC’s uit het eerste deel van de test geven een heel veel beter geluid dan dat er uit de gemiddelde computer komt. Wil je echter het summum uit je digitale geluidsbron halen, moet je toch wat dieper in de buidel tasten en is het zeer aan te bevelen om te vergelijken. In dit segment gaat het namelijk meer om persoonlijke smaak! Het was een leerzame en gezellig leuke avond.

Hans, bedankt voor het regelen van de avond, en alle leden die er aan mee hebben gewerkt danken we voor de inbreng!

Tekst : Cuno
Foto’s: Jean