Ieder jaar in maart hebben we onze ledenvergadering, maar dit is niet avondvullend, daarom is er nog voldoende tijd voor een demo. Vaak kiezen we dan voor een ‘leden voor leden’ avond, waarbij één of meerdere leden een eigen demo geven
Deze keer verzorgen Hans en Chris de avond. Hans is vaak terug te vinden op het high-end forum en Chris is één van de mensen achter Array. Omstreeks 2012 kreeg Hans een kapotte RipNAS en toen is zijn streamingavontuur begonnen. Toen dat serieuzere vormen begon aan te nemen verdwenen uiteindelijk de draaitafel en de cd-speler uit het audiorek. Chris is nu 6 jaar met streaming-bouw bezig.
Bij deze demo hebben Hans en Chris de vorderingen met hun zelfbouw streamers laten zien en de versie van Hans laten horen. Tijdens de presentatie legt Chris uit wat hij verbeterd heeft en waaraan hij veel aandacht geschonken heeft. Zoals zijn “high speed/low noise” lineaire voeding die hij zelf ontworpen en gebouwd heeft. De streamers bestaan uit Windows PC’s met Low power Asrock moederborden. De insteek is dat dat voldoende moet zijn, veel meer rekenkracht is onzin. Je moet niet met een kanon op een mug schieten. Deze kleine moederbordjes laten maar een processorbelasting tussen 10 en 20% zien. Nog steeds volop reserve dus. De voedingen bestaan uit twee delen. Een gedeelte is in een aparte kast gebouwd. Daarin zitten de trafo, gelijkrichter, afvlakking en regulatie.
Hier een foto van het inwendige van de streamer die in een Array kast is ingebouwd. Daarnaast een foto van het inwendige van deze voeding. Deze is nog uitgevoerd in experimenteerprint. Er zijn later ook nog enkele voedingen met definitieve printen gemaakt.
Het meest bijzondere is, dat de buffercondensatoren in de streamerkast op de voedingsstekker van het moederbord en op de SSD-aansluiting, zijn geplaatst. Heel bewust zo dicht mogelijk bij het schakelende deel van deze geheugens om spikes zo klein mogelijk te houden. Er gaan drie spanningen (12V, 5V en 3,3V) met vier kabels naar de streamer. Drie naar het moederbord en een naar de SSD.
De demo van Hans en Chris begint met een presentatie waarin een uitleg wordt gegeven wat volgens Chris en Hans kritisch is in een streamer.
Ons oor is supergevoelig voor jitter. Elke tijdfout die bij de omzetting van digitaal naar analoog ontstaat geeft een hoorbare en vervelende storing. Hoe minder jitter hoe minder de vervorming/storing hoe fijner het geluid. Chris laat in zijn presentatie aan de hand van een aantal tekeningen zien hoe dat de jitter storing in het analoge geluid wordt omgezet.
Daarna geeft hij verschillende oorzaken van jitter, hoe de tijdverstoring in de clock van de DA-omzetter terecht kan komen. Door ruis, bv op de voeding of in de clock zelf, door verschillen in het enen-nullen patroon als signalen niet oneindig snel zijn en er overshoot ontstaat door misaanpassing in kabels, m.n. als de clock uit dit signaal gehaald wordt.
Tijdens de demo laten Hans en Chris horen hoe de streamer van Hans zich houdt t.o.v. de Teac UD701n die ook als streamer gebruikt kan worden. Ze laten ook nog zien met welke software (TuneBrowser + BubbleUPnP) ze spelen waarbij de muziek van Qobuz draadloos via WiFi in de streamer komt.
De apparatuur bestaan uit:
- Teac UD-701n Streamer/DAC/Voorversterker
- De streamer van Hans
- Array B10 voorversterker
- Array M10 monoblok eindversterkers
- Gemodificeerde Audio Physic Tempo 2 SE luidsprekers (van Erwin)
- De bekende vlechtkabels van Hans
De SW die gebruikt wordt in de streamer van Hans is TuneBrowser draaiend onder Windows 11, UPnP via WiFi. Er volgt nog een discussie welke SW de betere is en dat er wel degelijk ook hoorbaar verschil is welke SW gebruikt wordt. Verschillende SW-mogelijkheden die allemaal cd-kwaliteit geven en somt wel soms niet gratis te gebruiken zijn: Roon, JRiver, AudioLinux, MConect, Daphine, Volumio, Fidelizer, HQ-player, Tunebrowser, UPnP, draaiend onder Linux of Windows. Hans en Chris hebben goede ervaring met hun SW en bedienen de streamer met BubbleUPnP op een Android tablet.
Na de uitleg van de techniek beginnen we de avond met de luisternsessies en het vergelijk tussen de twee systemen. Het verschil is evident de streamer van Hans speelt duidelijk beter dan de referentie Teac. Het geluid is opener, heeft meer details en schoner. Het is net alsof er een deken van af wordt gehaald. De zelfbouw streamer geeft rust en meer dynamiek.
Wat ook opvalt is dat het geluid mooi in balans is en dat deze luidsprekers een mooi geluid geven en dat de audio ruimte veel beter klinkt dan de ruimte zoals we die boven gehoord hebben. Het was een hele aangename ervaring om deze set te luisteren, zelfs voor mij, daar ik best ver achterin de zaal zat. Iedereen was het er unaniem over eens dat de luisterruimte zeer aangenaam klinkt en de beste is die we tot nu toe mochten ervaren. De schuine achterwand zal daar zeker aan bijdragen.
Aan het eind van de avond heeft Mark ook nog het voorstel om zijn “audio-plank” uit te proberen door deze onder de voorversterker te leggen. En ook hier is er een verschil in geluidsweergave.
Met de Audiowijzer underboard plank wordt het geluid weer een ietsje pietsje schoner, sneller, transparanter, droger, stemmen en instrumenten klinken natuurlijker, het is net of de opname van de CD beter is. Het blijft toch een mysterie dat geluidsapparatuur zo gevoelig is voor de kleine details als kabels, audiomeubel etc.
Voor de eerlijkheid moeten we ook een kleine kanttekening maken bij de vergelijking van de twee streamers, daar het signaalweg voor beide systemen niet 100% identiek is. Het ene systeem draait bijvoorbeeld op Windows het andere op Linux. De SW van beide streamers is verschillend. De ene stream gaat via coax (SPDIF) naar de DAC de andere via USB of optisch. De voedingen van beide systemen zijn verschillend. Het nadeel is dat elk verschil weer zijn eigen (kleine of grote, soms wel soms niet hoorbare) bijdrage geeft aan de geluidsweergave.
De nummers die tijdens de luistersessie gebruikt werden in volgorde van weergave waren in ieder geval deze lijst, maar het kan zijn dat ik enkele niet heb genoteerd:
- Tsunoda – Take Five
- Perla Batalla – Sixteen Tons
- Rosemary Standley &Dom la Nena – Bird on the wire
- Hans Theesink – You gonna need somebody on your bond
- Friedman – The lady from yonder hill
- Ulla Meinecke – Die Tanzerin
- Driss El Maloumi – Azozan
- Desperate Deejays – Sound of e (club mix)
- Nenad Vaselic – For Luis
- Stef Bos – De Eenzaamheid
- Sophie Hunger – Le Vent nous Portera
- Een eigen opgenomen percussie nummer op de Harddisk
- Arne Domnerus; Bergt Hallberg; Egil Johansen; Lars Erstrand; George Riedel – High Life
- Stevie Ray Vaughan & Double Trouble – Tin Pan Allay
Al met al een hele geslaagde demo met een leerzame momenten. Het blijft voor mij een uitdaging om alle muzikale verschillen c.q. Verbeteringen te begrijpen. Het verhaal van Chris is duidelijk en snap ik wel. Alleen kun je niet alle verschillen terugvertalen naar jitter op de clock van de DAC of ruis in de voeding. Die blijft natuurlijk superbelangrijk, en ook het conversie algoritme en filtering in de DAC geeft hoorbare verschillen. Maar waarom er ook hoorbare verschillen zijn in het uiteindelijke geluid tussen andere aansluitingen, verschillende SW en bijvoorbeeld het gebruik van wel of geen switch, is moeilijker uit te leggen. Als we er van uit gaan dat er geen nullen-enen fouten optreden en dat mag je verwachten bij goede computers/verbindingen dan zou een eenvoudige re-clocking , wat in feite in elke DAC gebeurd, voldoende moeten zijn om met een stabiele clock een DA conversie te krijgen die onafhankelijk is van de voorgeschiedenis hoe de nul-enen patronen binnen is gekomen. Praktijk laat toch andere resultaten horen.
Verslag: John
Foto’s: Jeroen